Op zoek naar Mies en Diene Bos Overmars

In november 2018 schreef ik voor Kruudmoes, het tijdschrift van de historische vereniging Raalte, een artikel over mijn onderzoek naar de slijterij van Mies en Diene Bos Overmars, de zussen van mijn overgrootmoeder Miete Groote Wolthaar-Bos Overmars. Uit familieverhalen wist ik dat Mies en Diene een slijterij in de Herenstraat runden, De Poot. Maar of het hun eigen zaak was en waar en wanneer was onduidelijk. Ook was er 'iets' met hun jongere broer Jas, die in 1938 hun ouderlijk huis, erve Emmink in Linderte, verkocht. Dankzij de lezers van Kruudmoes is het plaatje een stuk duidelijker geworden, vandaar deze update.

Slijterij De Poot

Om te beginnen de slijterij. Die was gevestigd op Herenstraat 3, waar nu bloemist De Plantage zit. Dat ik in het archief van het Handelsregister geen spoor had kunnen vinden van Mies en Diene bleek te kloppen. Albert Veldhuis vertelde dat zijn vader Hein Veldhuis de slijterij in 1916 had opgericht en dat deze aanvankelijk door twee zussen van zijn vader werd uitgebaat. De slijterij - die toen nog niet De Poot heette - was één van meerdere zaken van Hein Veldhuis. Hij bezat onder meer een boekhandel, een drukkerij, was distributeur van Heineken en reisde ook geregeld naar Amsterdam om daar spullen - onder meer op het Waterlooplein - te kopen en die in Salland te verkopen.

Mies en Diene kwamen waarschijnlijk in de jaren ’30 in de zaak, zo wist Albert Veldhuis te vertellen. Omdat ik uit informatie van het Kadaster weet dat Mies en Diene in 1933 hun deel van de boerderij verkochten of overdroegen aan hun broer Jas, lijkt dat jaartal een logische optie. Ze waren op dat moment 46 en 44 jaar en gingen boven de winkel wonen. In principe runden ze de slijterij behoorlijk zelfstandig. Eens per week kwamen ze het geld brengen en dat ging in goed vertrouwen, aldus Albert Veldhuis. Hij kwam er als jongen over de vloer en herinnert zich dat ze altijd in het zwart gekleed waren. 

Slijterij De Poot anno 1945. Van links naar rechts: Frans Lourens, Mies Bos Overmars, Diene Bos Overmars en Theo Bogaart. De trap naar boven, waar de zussen woonden, is deels te zien. De kannetjes in het midden werden jaarlijks geijkt en werden gebruikt om drank af te meten. (Collectie Riek Hoekerswever)

Een leuk detail is dat er in De Poot ook drank geschonken werd. Er was een ruimte van circa 3 bij 4 meter waar een tafel en een paar stoelen stonden. Een piepklein kroegje, met aan de muur een religieuze prent, met als onderwerp “de Goede Herder”, een afbeelding van Jezus die als een herder voor zijn schaapjes zorgt. Daar namen de stamgasten hun dag door en werd gediscussieerd over de lokale politiek. De drank kwam uit flessen, maar er waren ook klanten die de voorkeur gaven aan alcohol die uit eikenhouten vaten kwam die in de kelder werden opgeslagen.

Veldhuis heeft ook wel een vermoeden hoe de gezusters Bos Overmars uiteindelijk in de Poepershoek terecht kwamen, het huisje in de Blekstraat waar ze hun laatste jaren sleten. Het huis was eigendom van aannemer Anton Haarman, wiens werkplaats aan de achterzijde van het huis grensde. Haarman was één van de stamgasten van De Poot en het kan haast niet anders dan dat Mies en Diene via hem aan dit huis kwamen. Het huis was niet in goede staat - sterker nog, het was onbewoonbaar verklaard - maar waarschijnlijk hebben zij met hem kunnen regelen dat het werd opgeknapt. Ze gingen er wonen toen ze met pensioen gingen, waarschijnlijk halverwege de jaren vijftig.

Deurwaardersvrouwen

Van Mies Reimert-Habers kreeg ik de tip dat Mies en Diene de deurwaardersvrollu werden genoemd en die naam bleek ook bij anderen een belletje te doen rinkelen. De herkomst van deze bijnaam is onbekend, maar heel positief klinkt het eigenlijk niet… Ook de naam De Poot, waarvan ik aanvankelijk dacht dat het alleen de naam van de winkel was, lijkt verbonden te zijn met de familie Bos Overmars, maar hoe precies is niet duidelijk. Waar iedereen die ik sprak het over eens was, was dat beide zussen in de slijterij werkten, maar Mies, de oudste, de gangmaker was. Diene was rustiger en hield zich wat meer op de achtergrond.

Hongerwinter: gasten uit Amsterdam

Bij het vorige artikel stond een foto van Mies en Diene met twee onbekende jongens. Riek Hoekerswever kon me vertellen wie het waren en daar hoorde een bijzonder verhaal bij. Het ging om Frans Lourens en Theo Bogaart, twee jonge letterzetters uit Amsterdam. Zij waren in de Hongerwinter in Raalte terecht gekomen. Ze waren niet alleen uit het westen vertrokken op zoek naar voedsel, maar ook omdat ze in de hoofdstad betrokken waren bij illegale kranten.

Ze waren een jaar of achttien maar leken door ondervoeding veel jonger en gaven zich om veiligheidsredenen uit voor vijftienjarigen. Net als andere hongertrekkers werden ze eerst opgevangen in het St. Bernardusgebouw. Daarna kreeg Frans Lourens, die katholiek was, onderdak bij Mies en Diene. De protestantse Theo Bogaart werd ondergebracht op de boerderij van de eveneens protestantse familie Hoekerswever aan de Almelosestraat. 

De familie Hoekerswever met Frans Lourens en Theo Bogaart. In het midden dochter Riek. De foto is gemaakt ter gelegenheid van het vertrek van Frans en Theo naar Amsterdam, een tijdje na de bevrijding. De foto is gemaakt achter de boerderij. (Collectie Riek Hoekerswever)

Het is gissen waarom de jongens uitgerekend hier terecht kwamen. Feit is wel dat de ouders van Riek Hoekerswever Mies en Diene kenden en ook in de slijterij kwamen. Er zijn geen aanwijzingen dat er een link was met de drukkerij van de familie Veldhuis. Frans en Theo waren in Raalte ook niet betrokken bij illegale kranten, aldus Riek Hoekerswever, die altijd bevriend is gebleven met Frans Lourens en zijn latere echtgenote.

Haar vader had voor Theo een slaapkamer getimmerd in de pinkenstal, maar uiteindelijk werden daar een oom en tante gehuisvest die hun huis onderaan de Nijverdalse Berg moesten verlaten vanwege V1’s en V2s die daar in de buurt gelanceerd werden. Theo ging in de keuken slapen. Frans kwam ook bijna elke dag naar de boerderij. Hij vond het leuk om mee te helpen en leerde zelfs melken. De jongens hielden door brieven contact met hun familie in het westen. Zo kreeg Frans van zijn bezorgde zus de vraag of hij wel elke dag naar de kerk ging, wat hij overigens netjes deed. De jongens draaiden gewoon mee in het dagelijks leven, zonder dat er door bv. de Duitsers lastige vragen werden gesteld.

Frans Lourens en Theo Bogaart bleven in Raalte tot na de bevrijding. Het contact met Theo verwaterde niet lang na de oorlog, maar de band met Frans bleef, tot aan zijn overlijden in 2009. Een mooi verhaal over een bijzondere vriendschap tussen een Raalter boerendochter en een Amsterdamse letterzetter die letterlijk aan was komen lopen.

De schuld van broer Jas

Ik kreeg ook een interessante tip over Jas, de broer van Mies en Diene. Hij bleef in zijn eentje achter op de boerderij aan de Ten Haveweg toen zijn zussen naar de Herenstraat vertrokken. Een paar jaar later werden het huis en de grond alsnog verkocht. Omdat over Jas in de familie wordt verteld dat hij ooit “in een hol” zou hebben gewoond ben ik altijd nieuwsgierig geweest naar wat er aan de hand was met Jas. De heer Kieftenbeld uit Heeten wist me te vertellen dat over Jas het verhaal de ronde deed dat hij van iemand geld had geleend dat hij niet kon terugbetalen. Geen groot bedrag, maar hij kreeg ruzie met zijn schuldeiser en uiteindelijk leidde dit er toe dat de boerderij werd geveild en in het bezit kwam van een familie Kogelman.

In die periode zou Jas totaal van de kaart zijn geweest en zo kwaad dat niemand bij hem in de buurt durfde te komen. Het gerucht ging zelfs dat Jas zo woedend was over de gang van zaken dat hij het geld dat overbleef na de veiling nooit heeft willen ophalen. Over een eventueel hol was ook de heer Kieftenbeld niets bekend. Hij zag Jas wel eens toen deze in de kost was bij Harry Doevelaar in Raalte. Jas werkte toen bij de Heidemij en vertoonde voor zover bekend geen afwijkend gedrag.

Soms zou je willen dat je even terug in de tijd kon om aan te schuiven in het huiskamercafé van De Poot. Mies en Diene hadden dan ongetwijfeld hun versie van het verhaal uit de doeken gedaan. En de stamgasten hadden misschien kunnen vertellen hoe de zusters aan hun bijnaam kwamen…

Met veel dank aan Riek Hoekerswever, Albert Veldhuis, dhr. Kieftenbeld en Mies Reimert-Habers voor alle informatie en de verhalen die ze hebben gedeeld. Dit artikel is ook gepubliceerd in de nieuwe editie van Kruudmoes. Inmiddels is er al weer nieuwe informatie binnengekomen :-)